Evenement: China's opkomst op het wereldtoneel. Wat betekent de opmars van China voor Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen? Schrijf je nu gratis in voor dit evenement!

Onder de kabinetten Rutte is de Tweede Kamer herhaaldelijk niet, niet tijdig of onvolledig geïnformeerd over de politieke lobby die in Brussel werd gevoerd ten behoeve van de industrie. Hierdoor is de controlerende functie van de Tweede Kamer stelselmatig ondermijnd. Dat blijkt uit jarenlang onderzoek van Follow the Money en is de conclusie van het nieuwe boek 'Sluiproute Brussel' van EU-correspondent Lise Witteman van FTM.

Het was een flinke boodschappenlijst, die minister Cora van Nieuwenhuizen (Infrastructuur en Waterstaat) uit de luchtvaart meebracht. Tegen het einde van de winter van 2020 had de covid-epidemie ook Europa steeds meer in zijn greep. Op woensdag 18 maart werd daarom dringend een online Europese bijeenkomst georganiseerd met de ministers van Transport van alle lidstaten en met de Europese commissaris voor mobiliteit: Adina Vălean.

Eerder schreef Van Nieuwenhuizen in een brief aan de Tweede Kamer waar ze tijdens de bijeenkomst aandacht aan zou besteden. Een paar dagen eerder had ze een ontmoeting gehad met onder meer de Nederlandse luchtvaartmaatschappij KLM over de schrijnende situatie waarin de luchtvaartsector zich bevond, omdat overheden hun burgers hadden opgedragen thuis te blijven. Ook andere luchtvaartmaatschappijen en reisbureaus, zoals TUI, sloegen alarm. Het regende annuleringen, verzoeken om schadevergoeding en verzoeken om restitutie. De luchtvaartindustrie vreesde een financieel verlies.

Van Nieuwenhuizen was kort en duidelijk in haar Kamerbrief over restitutie vliegtickets: geen uitzonderingen

In de brief die de minister een dag voor die Europese bijeenkomst naar de Tweede Kamer stuurde, schreef Van Nieuwenhuizen dat ze er daarom bij eurocommissaris Vălean op zou aandringen om de epidemie als een 'buitengewone omstandigheid' aan te merken. De luchtvaartmaatschappijen kunnen dan niet meer worden verplicht om passagiers te compenseren voor bijvoorbeeld de verblijfskosten omdat hun vlucht is geannuleerd. Ook zou ze de Europese Commissie vragen om met steunmaatregelen voor de sector te komen. Dit moet de industrie lucht geven.

Aan de andere kant was Van Nieuwenhuizen in haar Kamerbrief kort en duidelijk over restitutie van tickets: vanwege het Europese consumentenrecht was een luchtvaartmaatschappij nog steeds verplicht om passagiers een alternatieve vlucht aan te bieden of het ticketgeld terug te betalen in het geval van een annulering van de vlucht. Binnen de Europese regelgeving was hierop geen uitzondering.

Volg de macht van het geld in de Europese hoofdstad. Wil je op de hoogte worden gehouden van nieuwe verhalen? Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief.

Door te registreren ga je akkoord met ons privacy- en cookiebeleid

Pas later zou blijken dat deze informatievoorziening aan de Tweede Kamer niet het hele verhaal betrof. In werkelijkheid zou de minister die terugbetalingsverplichting ook proberen te veranderen tijdens die cruciale EU-bijeenkomst, blijkt uit overheidsdocumenten die zijn verkregen na een verzoek tot publicatie (Wob) van Follow the Money.

Uit de documenten blijkt dat Van Nieuwenhuizen tijdens de Europese videoconferentie de Eurocommissaris heeft gevraagd om de relevante consumentenwetgeving tijdelijk buiten spel te zetten, zodat luchtvaartmaatschappijen hun passagiers korting kunnen geven met een voucher. Een maatregel die KLM, en daarmee de Nederlandse staat als een van de belangrijkste aandeelhouders van Air France KLM, enorm ten goede zou komen.

De Tweede Kamer kreeg pas twee weken later te horen wat het feitelijke standpunt van de minister was ten aanzien van het recht op terugbetaling

Hoewel deze poging van de minister om de Europese regels op te schorten niet werd genoemd in de vooraf aan de Tweede Kamer gestuurde brief, was deze mogelijke ingreep misschien wel de meest ingrijpende, zeker vanuit het oogpunt van de consument.

Uiteindelijk kreeg de Tweede Kamer pas twee weken later te horen wat het feitelijke standpunt van de minister was met betrekking tot het recht op terugbetaling. Nadat Van Nieuwenhuizen tijdens de Europese bijeenkomst was afgewezen door de Europese commissaris, besloot de VVD-minister in eigen beheer een gedoogbeleid ten aanzien van vliegvouchers in Nederland uit te rollen, in strijd met de Europese wet. Deze beslissing werd niet voorafgegaan door een debat, maar werd eenvoudig meegedeeld aan de vertegenwoordigers van het volk.

Ondertussen bleef Van Nieuwenhuizen proberen de rest van Europa achter zich te krijgen, ook al weer zonder de Tweede Kamer hierover te vragen. Direct na de videoconferentie zette ze haar ambtenaren op de ambassade in Brussel aan het werk om andere lidstaten van haar punt te overtuigen, in een ultieme, maar vergeefse poging om de Europese commissaris over te halen het Europese consumentenrecht op te schorten.

De minister bleef proberen de rest van Europa achter haar standpunt te krijgen, zonder dat vooraf aan de Tweede Kamer te vragen

Het zou dan weken duren voordat de Kamer precies begreep wat er in die chaotische coronatijd aan de hand was en zich uitsprak tegen deze gang van zaken, zodat de minister haar gedoogbeleid moest intrekken en de inspectie op het recht op terugbetaling moest hervatten. Al die tijd waren talloze passagiers onzeker over hun rechten en moesten ze maanden op hun geld wachten. Sterker nog, zelfs een jaar later waren duizenden reizigers nog niet terugbetaald.

Het was het directe gevolg van gefrustreerde democratische besluitvorming.

"Bij het ministerie van Buitenlandse Zaken bestaat de traditie om te doen alsof 'in het buitenland' iets is waar alleen zij mee te maken hebben en waar niemand anders zich mee mag bemoeien: dat snapt de Kamer toch niet"

Dit incident is geen ongelukkige uitzondering op de regel. Tijdens jarenlang onderzoek van Follow the Money-journalisten naar Europese besluitvormingsprocessen is gebleken dat de Nederlandse regering als het om Europese zaken gaat heel vaak grappen maakt over de grondwettelijke verplichting om het eigen parlement te informeren. Juist als het om gevoelige dossiers gaat, zoals handelsovereenkomsten of het op de markt brengen van risicovolle producten, aarzelen ministers om de Kamer openhartig te woord te staan.

Ondertussen weten de getroffen bedrijfssectoren meestal precies wat er aan de hand is en worden hun lobbyisten nauw op de hoogte gehouden door overheidsfunctionarissen. Hierdoor wordt de controlerende functie van het parlement systematisch uitgehold.

Als het om gevoelige Europese dossiers gaat, durven ministers de Kamer niet openhartig toe te spreken

De door FTM onderzochte zaken gaan terug tot het eerste kabinet-Rutte (2010-2012). Destijds werd Europa in een ernstige economische crisis gestort nadat de Amerikaanse aandelenmarkten instortten toen de massaverkopende herverpakte hypotheken in de lucht bleken te zijn. Minder bekend is dat de Nederlandse bankensector ook goed verdiende aan deze zogenaamde securitisaties, maar dan op basis van hypotheken van Nederlandse huishoudens.

In mijn boek 'Sluiproute Brussel', dat deze week verschijnt, noteer ik dat toen de internationale toezichthouders met een nieuw pakket aan maatregelen kwamen om deze markt in te dammen (bij kenners bekend als Bazel III), het eerste kabinet-Rutte al het mogelijke deed om ervoor te zorgen dat het keurslijf niet te veel wordt aangescherpt en dat de Europese Commissie de Basel III-regels niet te strikt interpreteert.

In het voorjaar van 2012, toen de coalitie van VVD en CDA met gedoogpartner PVV net uiteenviel, sloten twee topfunctionarissen van het ministerie van Financiën vervolgens namens hun demissionair minister Jan-Kees de Jager een akkoord met de andere Europese lidstaten. (CDA). ), buiten medeweten van de Tweede Kamer. Hij werd pas een paar weken later op de hoogte gebracht.

In Sluiproute Brussel legt Lise Witteman uit hoe de beruchte Rutte-doctrine ook het Europese niveau raakt. Wat gebeurt er achter gesloten deuren als onze ministers naar Brussel reizen? Als lezer van Follow the Money ontvang je nu tijdelijk 4 euro korting. 

Zo ging het vaak. Follow the Money schreef bijvoorbeeld ook over de impuls die minister Henk Kamp van Economische Zaken in 2016 ongemerkt gaf aan het omstreden taxiplatform Uber. Hij werd daarbij bijgestaan ​​door partijgenoot en voormalig eurocommissaris Neelie Kroes, die direct een betaalde adviesfunctie bij het bedrijf zou gaan vervullen.

We reconstrueerden het jarenlange achterkamertjesbeleid dat de ambtenaren van minister Carola Schouten van Landbouw hadden gevolgd om het de producenten en gebruikers van pesticiden niet te moeilijk te maken, ten koste van de bijenpopulatie. We brachten aan het licht hoe het Ministerie van Defensie en kennisorganisatie TNO de belangen rond nieuwe Europese subsidiepotten voor de wapenindustrie met elkaar verweven.

We toonden aan dat de toenmalige minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, Lilianne Ploumen, niet het volledige verhaal vertelde over de mogelijke gevolgen van het transatlantische handelsakkoord TTIP voor de normen voor dierenwelzijn. We ontdekten de 'waterstofgezant' die minister Eric Wiebes van Economische Zaken naar Berlijn en Brussel had gestuurd om te pleiten voor internationaal klimaatbeleid, terwijl er op dat moment in de polder nog geen akkoord was.

Minister-president Mark Rutte deed mee aan de lobby om het Europese voorzorgsbeginsel te ondermijnen

En we lieten zien dat premier Mark Rutte deel uitmaakte van de lobby om het Europese voorzorgsbeginsel te ondermijnen, zodat tabaks- en chemiebedrijven niet lang voordat de Tweede Kamer er iets van had gehoord, zouden worden overgereguleerd.

De betrokken bedrijfstakken wisten volgens dezelfde casussen van meet af aan wat er achter de schermen speelde. Dit kwam mede doordat zij hierover nauwkeurig werden geïnformeerd door de Nederlandse ambtenaren. Bovendien hebben vooral de grotere industrieën voldoende lobbykracht om dit soort Europese beleidsprocessen op de voet te volgen en de beleidsmakers op de juiste momenten in de goede richting te trekken, terwijl de Tweede Kamer onvoldoende kennis en capaciteit heeft om onderzoek te doen en voor om de waarheid uit elk dossier te halen.

Tegen de tijd dat parlementariërs de volle omvang beseffen van wat er gaande is, is er vaak al zoveel in praktijk gebracht dat het in de praktijk erg moeilijk blijkt om de rijdende EU-trein te stoppen. 

In het verleden zijn pogingen ondernomen om EU-regeringen te dwingen opener te zijn over hun Europese agenda. Kamerleden Renske Leijten (SP) en Pieter Omtzigt (CDA) hebben vanuit de Tweede Kamer, samen met de nationale parlementen van andere lidstaten, er bij de Europese autoriteiten op aangedrongen transparanter te worden. Het Nederlandse kabinet, ondanks zijn eigen tekortkomingen een van de transparantere Europese regeringen, pleit daar ook in Brussel consequent voor.

Tegelijkertijd constateert hoogleraar Staatsrecht Wim Voermans dat er een oude reflex is in de Nederlandse overheid. In een reactie op onze bevindingen vertelde hij aan Follow the Money: 'Jaren geleden ontdekte ik met collega's dat er bij het ministerie van Buitenlandse Zaken een traditie bestaat om te doen alsof 'in het buitenland' iets is waar alleen zij om geven en dat niemand anders kan doen. moeten ingrijpen, ook als het de Europese Unie betreft. Dat is gebaseerd op de gedachte: de Kamer begrijpt er niets van. Er zit een zekere arrogantie achter.'

"Bij het ministerie van Buitenlandse Zaken is er een traditie om te doen alsof 'in het buitenland' iets is waar alleen zij om geven en waar niemand anders zich mee mag bemoeien."

In dit verband herinnert Voermans eraan dat het ministerie van Buitenlandse Zaken tien jaar geleden in opstand kwam toen de Kamer dwong om instructies te geven aan ministers wanneer zij deelnemen aan onderhandelingen over Europese kwesties; het zogenaamde 'parlementair studievoorbehoud'. Terwijl dat in veel andere EU-lidstaten destijds al normaal was. 'De ambtenaren deden alsof de Kamer hen hiermee in de weg zou lopen. In de praktijk valt dat mee.'

Volgens de hoogleraar blijkt uit de bevindingen van de Follow the Money-journalisten dat de Kamer nog onvoldoende grip heeft op de EU-agenda's van ministers. Zo heeft het behandelvoorbehoud alleen betrekking op Europese wetgeving die al in aanbouw is, terwijl de lidstaten jaren eerder vaak samen de achterliggende koers uitstippelden.

'Kamerleden kunnen tekenen aan het kruis'

'Omdat de Kamer hier slecht bij betrokken is, worden de parlementariërs vaak geconfronteerd met min of meer voldongen feiten. Ze mogen tekenen aan het kruis.' Voermans waarschuwt dat deze praktijk de regering uiteindelijk zal doden. 'Je moet het parlement willen betrekken bij politieke keuzes, anders verlies je op een gegeven moment het vertrouwen.'

Tegelijkertijd heeft de Tweede Kamer al grote moeite om de Europese besluitvorming te volgen, zegt SP-Kamerlid Renske Leijten desgevraagd. De hoeveelheid en complexiteit van de onderwerpen ondermijnt de greep die de Kamerleden op de discussie kunnen hebben, zodanig dat het parlement de ministers vaak niet op het juiste moment ter verantwoording kan roepen. 'De mate waarin we richting kunnen geven is marginaal', constateert ze. 'Het is ontzettend moeilijk om te controleren wat de overheid wel en niet doet.' Ook Marieke Koekkoek, Tweede Kamerlid van de pan-Europese partij Volt, ziet dit probleem. De overheid verlegt volgens haar de grenzen van wat wel en niet mag op het gebied van informatieplicht als het gaat om Europese besluitvorming. 'Je ziet parallellen met de problemen in de bestuurscultuur die ook leidden tot de Toelageaffaire. Er wordt van alles besproken zonder dat je die informatie goed terug kunt vinden in de Kamerbrieven.'

Daarom wil ze de komende jaren hard werken om als parlement meer grip te krijgen op de informatievoorziening, door ook via Brusselse contacten te achterhalen wat er werkelijk speelt. 'Als burger of parlement moet je controle kunnen uitoefenen. Dat raakt voor mij de kern van democratische besluitvorming.'

'Deze wonderlijke gang van zaken in Brussel kan doorgaan, omdat de Kamer, als het erop aan komt, niet terugfluit naar de regeringen'

Tot slot, terug naar de vluchtvouchers. Nadat Follow the Money het ministerie van Infrastructuur had geconfronteerd met de gebrekkige informatievoorziening aan de Tweede Kamer, erkende het ministerie dat 'omdat de ontwikkelingen afgelopen maart elkaar zeer snel opvolgden', de minister 'helaas' niet had kunnen informeren de Tweede Kamer over 'de hele Nederlandse inspanning'.

Het is nu aan de Kamer om zich af te vragen of zij tevreden is met deze uitleg of dat het ministers zal dwingen om in de toekomst eerlijker te zijn over hun Europese agenda, zoals bijvoorbeeld Leijten stelt.

'Dat deze wonderlijke gang van zaken in Brussel kan voortduren, komt ook omdat de Kamer, als het erop aan komt, niet terugfluit naar de regeringen', zegt ze. 'Het Parlement zou daarom vaker op eigen benen kunnen staan. Als nogmaals blijkt dat de regering in Brussel onze moties niet heeft gevolgd, moeten we misschien wat vaker zeggen: sorry, maar we tekenen dit niet.'

Deel dit artikel, je vrienden lezen het gratis

FTM gebruikt alleen functionele cookies, ook cookies van derde partijen. Dit doen wij om onze website te verbeteren. Meer weten? Lees ons cookiebeleid.